TAJNA GESTAPOVA DOKUMENTA O TITU: Devet života neuhvatljivog Maršala

SS oficiri su od 1941. do 1943. godine imali ozbiljnih poteškoća da utvrde ne samo kako Tito uopšte izgleda već i ko je on, odakle se zapravo “stvorio” i kakva je njegova agenda.

Jedan od najranijih tajnih izvještaja u kojima se razmatra Titov identitet sačinjen je septembra 1942. na osnovu saslušanja njemačkih oficira zarobljenih poslije partizanskog napada na nacističku fabriku metala u Livnu i oslobođenih prilikom dogovorene razmjene zatvorenika. Tokom zarobljeništva, njemački oficiri imali su jedinstvenu priliku da razgovaraju sa Titom, a jedan od njih dao je slijedeće svjedočanstvo:

“O Titu se može reći da je nakon zabrane Komunističke partije u Jugoslaviji bio njen nezvanični vođa. Treba reći da je u Španskom građanskom ratu zauzimao visok položaj i pod svojom komandom imao jedinicu veću od brigade. Nakon kraja tog rata otišao je u Rusiju i na jesen te godine (1939. prim. aut.), u pratnji jednog engleskog i jugoslovenskog oficira generalštaba, podmornicom je došao do dalmatinske obale. Od njih je dobio prijemnik, preko
kojeg je održavao komunikaciju s inostranstvom kako bi razmjenjivali obavještajne podatke.”

Uprkos tome što je Tito, može se pretpostaviti, ciljano prebačen u Jugoslaviju engleskom podmornicom (kako je razjašnjeno u jednom dokumentu iz 1943,), dvostruka, i čak višestruka politička igra po kojoj je ostao upamćen i u poslijeratnoj epohi počela je već tokom rata.

Zarobljeni njemački oficiri bili su zaprepašteni Titovim stavom da se zbog “užasnog krvoprolića na istočnom frontu mora ugovoriti primirje između Nijemaca i Rusa, jer postoji opasnost da Engleska i Amerika na kraju opet izađu kao pobjednice”. Tito je smatrao da bi pobjeda kapitalističkih režima koji dominiraju u angloameričkom svijetu značila propast, odnosno ropstvo za radničku klasu. Iz njegove konstatacije proizilaze dvije moguće implikacije. Prva jeste da su Titove primjedbe iznesene s namjerom da se oslabi borbeni moral Nijemaca, odnosno da povjeruju u besmisao borbe protiv Sovjeta, i tako ih u neku ruku pridobije za sebe. S druge strane, postoji mogućnost da je sam Tito bio daleko bliži “njemačkoj stvari” nego što se to mislilo. U prilog tome ide i rečenica iz izvještaja u kojoj se navodi kako Tito “veoma dobro poznaje Nijemce odranije” i kako ga “čudi da su sposobni za zločine koje su u to vrijeme izvršili u Beogradu”.

Njemački oficir kojem je Tito ovo rekao odbacio je njegove primjedbe i rekao kako se radi o “engleskim lažima, kao svojevremeno u Prvom svjetskom ratu”, očigledno igrajući njegovu igru.

Pored toga, Tito je Nijemcima prilikom jednog dužeg razgovora dao detaljan opis organizacije austrougarske vojske u Prvom svjetskom ratu, pri čemu je pokazao “jako veliko stručno znanje i besprijekorno poznavanje njemačkog jezika, na osnovu čega se može pretpostaviti da je Tito bio austrijski oficir“.

Ovakve izjave i detalji vezani za “vođu bandita”, kako ga najčešće nazivaju, naveli su Nijemce da se zapitaju ko je zaista Tito, kao i da u pronalaženje odgovora na to pitanje ulože ogromne resurse i potragu prenesu daleko van prostora Jugoslavije – sve do Pariza, Praga i sovjetske Rusije.

NJEGOVANE RUKE MAŠINBRAVARA

U dokumentu podnesenom u oktobru 1942, njemačke obavještajne službe prvi put počinju da se bave porijeklom Tita, za koga pretpostavljaju, prije svega zbog naglaska, da je Slovenac ili Čeh, što je kasnije u jednom saslušanju potvrdio i izvjesni doktor Levi Kurt.

Paradoksalno, ali kako je rastao broj onih koji su davali iskaze o Titu, tako se javljao i sve veći broj nedoumica, odnosno protivrječnosti. “O njegovom zanimanju nemamo jasne podatke. Povremeno su ga opisivali kao
intelektualca, a povremeno se smatralo i da se radi o metalurškom radniku iz oblasti Lajbaha. U svakom slučaju, on je veoma inteligentan. Nismo sigurni da je učestvovao u Španskom ratu. To ne možemo utvrditi na osnovu materijala kojim raspolažemo”, navodi se u jednom izvještaju iz 13. oktobra 1942.

Nacističke službe lužbe na teritoriji okupirane Jugoslavije fokusirale su se na jedinu opipljivu stvar u vezi s neuhvatljivim Maršalom, a to je njegov fizički izgled, koji je krajem 1942. Nijemcima još uvijek – bio nepoznat.

Kako su njemačke tajne službe, toliko poznate po preciznosti i temeljitosti, uspjele pomiješati Josipa Broza s poznatim hrvatskim komunistom i urednikom radničko-seljačkih novina Kamilom Horvatinom Borba, koji je 1937. i 1938. iz Moskve optuživao Tita da “daje sasvim lažnu sliku stanja u partiji”, ostaje nejasno.

Gestapo se nije dugo zadržao na ovoj, kako se ispostavilo, pogrešnoj pretpostavci i već dvije sedmice kasnije upustio se u dalja nagađanja.

U dokumentu sastavljenom u njemačkom poslanstvu u Zagrebu prvi put se spominje i ime Ivan Brozović kao potencijalni Titov identitet. “Pravo Titovo ime je, na osnovu nađenih slika i prema provjerenim izvorima, Ivan Brozović. On je metalurški radnik i do 1934. je zbog komunističkog djelovanja bio u zatvoru. Nakon puštanja na slobodu poslovno je otputovao u SSSR, da bi u vrijeme Španskog građanskog rata preko Francuske otišao u Španiju. Poslije toga je preuzeo sekretarijat Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije (CK KPJ), kojim predsjedava i dalje, a njegov šef štaba je Arso Jovanović.”

Ipak, Gestapo je vrlo brzo utvrdio da čovjek koji nosi ime Ivan Brozović nije Tito, već njegov saradnik i advokat iz Hercegovine.

NI ZA GLAVU NI ZA REP

Čak i letimičan pregled Gestapove dokumentacije o Brozu ukazuje na to kako je Tito, što lično, što preko svojih najbližih saradnika, veoma pažljivo birao koje informacije će gdje plasirati. Tako je na političkim mitinzima u Hrvatskoj bio katolik, pred njemačkim zarobljenicima je bio antiangloamerički nastrojen, pred Srbima i četničkim dezerterima neko ko se ne bori nužno za komunizam, već prije svega protiv nacističkog režima u NDH, a pred saveznicima vođa Narodnooslobodilačke borbe. Na ovaj način on je ne samo pridobio politički, vjerski i etnički različite grupe, pripremivši tako teren za kasnije uspostavljanje principa bratstva i jedinstva jugoslovenskih
naroda, već je i do ludila dovodio svoje progonitelje, koji nikako nisu mogli da ga uhvate, narodski rečeno, ni za glavu ni za rep.

O Titovoj ličnosti je sa srpske strane, prema ozloglašenom pukovniku Milanu Masaloviću, bilo poznato da veoma dobro govori njemački, mađarski, ruski i španski. On je duži niz godina boravio u Rusiji, gdje se obrazovao, a 1936. je učestvovao u Španskom građanskom ratu. Prema iskazima uhapšenih komunista tokom Užičke komunističke
republike, Tito se tada malo pojavljivao u javnosti i nije mnogo govorio srpski. Pukovnik Masalović je bio mišljenja da Tito uopće nije Sloven.

SVIRANJE KLAVIRA

Gestapovci 5. februara 1943. u Beogradu sastavljaju novi izvještaj. Na pitanje ko je zapravo Tito, navodi se slijedeće: “Tito je Filip Filipović, bivši proizvođač pamuka. Bio je u zatvoru, ima nećaka iz Beograda Boru Filipovića, koji je vlasnik apoteke u Pašićevoj ulici”. Samo četiri dana kasnije, također u Beogradu, sastavljen je novi izvještaj, ovog puta na osnovu svjedočanstva jednog hrvatskog oficira za komunikacije, koji navodi da je Tito bio “fanatično Hrvat” i da je zajedno sa izvjesnim Bibalićem i Cvijićem organizovao atentat na Slavka Cuvaja, hrvatskog bana koga Krleža opisuje kao “krvoloka i tiranina svog naroda”, a koji je za odlikovanje dosljednog sprovođenja antislovenske politike tuđinske (austrougarske, prim. aut.) vlasti dobio baronsku titulu. Hrvatski oficir,
međutim, ne spominje da li je Tito u ovim zavjereničkim akcijama protiv Cuvaja učestvovao pod svojim navodno pravim imenom Josip Broz ili je koristio neki od pseudonima.

Kako ni Filipu Filipoviću nisu mogli da uđu u trag, Gestapo se okreće “povjerljivim izvorima” iz inostranstva, koji ni u tajnim dokumentima nisu imenovani. U martu 1943. Nijemci, čini se, konačno dolaze do određenih saznanja o pravom identitetu vođe partizana koja su smatrali vjerodostojnijim nego što su to bili prethodni. U dokumentu iz 7. marta stoji kako se “u slučaju hrvatskog banditskog organizatora Tita radi o osobi koja je svojevremeno poslana iz SSSR za Beograd, a koja se zove Lebedev. Tek tri mjeseca pred početak rata sa Jugoslavijom, kao ruski špijun, poslan je za Beograd”.

Napominje se kako u određenim povjerljivim krugovima tek treba procijeniti da li je Tito zaista Lebedev. Ono što Gestapo nije mogao znati jeste da je, čak deset godina kasnije, Marijan Markul, rođen u Livnu 1909, američkom FBI-u dao iskaz prema kom je pravi Tito nestao u Rusiji 1937. godine, kad je zamijenjen “ruskim špijunom” Nikolajem Lebedevom. Svoje svjedočanstvo Markul je bazirao na ličnim iskustvima i iskustvima svog oca, koji je navodno poznavao pravog Tita. Markul je FBI otkrio da je pravi Tito bio neobrazovan, nije znao svirati klavir i
falila su mu dva prsta na lijevoj ruci, dok je “zamijenjeni Tito”, nasuprot tome, bio očigledno intelektualac, imao je sve prste na rukama i govorio je osjetno različitim akcentom od pravog Tita. Markul je u razgovoru sa FBI naveo kako sve njegove izjave može potvrditi Živko Topalović, izbjeglica iz komunističke Jugoslavije, koji vjeruje da je Tito zapravo ruski general Nikolaj Lebedev.

KO SE PRAVI TOŠA

I trag Nikolaja Lebedeva se brzo ohladio, pa je Gestapo već sedam dana kasnije imao novog kandidata, ovog puta iz povjerljivih izvora. “Tito je identičan s izvjesnim Niderleom (Niederle), njemačkim Jevrejem iz Dravske banovine (provincija Kraljevine Jugoslavije, današnja Slovenija, prim. aut.), koji je vrlo sposoban i vojno iskusan”. U istom izvještaju stoji kako je još dalji izvor saopštio da Tito nije njemački, već ruski Jevrej poslat iz Moskve kako bi komandovao partizanskim jedinicama Hrvata i Slovenaca.

Zbunjeni kontradiktornim informacijama, u vezi s kojima se Nijemci uglavnom slažu da su neprovjerene, u potrazi za Titovim identitetom do maja 1943. Gestapo se fokusira na arhive dostupne na okupiranim teritorijama, koje su 1943. godine podrazumijevale veći dio Evrope. U registru komunista Državne bezbjednosti MUP Kraljevine SHS, oficiri SS pronašli su unos iz 1921. koji se tiče izvjesnog Karla Brosa, privatnog inženjera iz Kumanova. U dosijeu o Brosu
navodi se kako je češkog porijekla, kao i da je izuzeto agilan komunistički agitator, čak “nemilosrdan u svojoj agitaciji”.

Ali ni to nije bilo dovoljno opipljivo i, početkom ljeta 1943. godine, oficiri Gestapoa imali su veoma malo činjenica za koje su se mogli uhvatiti. Jedino oko čega su se u potpunosti slagali jeste da Tito nije mašinbravar, već neka umetnuta osoba koja je u stvari intelektualac.

Zbog njegove nevjerovatne političke umješnosti, oficiri Gestapoa su još jednog potencijalnog Tita pronašli u Jozefu Brozu Vaclaju (alijas Tomanek), politologu – rođenom u Slovačkoj od oca Jana i majke Vlaste Linhart – koji je živio i radio u Parizu. Gestapo je pretresao Vaclajev stan u okupiranoj francuskoj prestonici, gdje su navodno pronađeni “zapisi karakteristični za djelatnost i ličnost Broza”, kao i vizitkartu na kojoj je pisalo: “J. A. Broz, diplomirani politikolog iz Pariza, nekadašnji lider francuske misije za imigraciju u srednjoj Evropi”.

U dokumentima nacističke tajne policije ne može se pronaći ni slična paralela. Vjerovatno zato što nisu mogli utvrditi da li je Vaclaj napuštao Pariz tokom Španskog građanskog rata, nacisti su odustali i od ovog pravca istrage. Kao posljednji potencijalni identitet iza nadimka Tito, pozivajući se na osobu po imenu V. M. Drago, Gestapo u izvještaju iz jula 1943. godine navodi da je pravo Titovo ime zapravo Toša Tišmar, što je takođe vrlo brzo odbačeno kao neprovjerljivo.

U očima Gestapoa Tito je ostao nevidljivi neprijatelj ispred samog nosa, misterija ništa manja nego nama danas. Da li je Tito bio bilo koja od ovih devet osoba za koje je Gestapo sumnjao da se kriju iza tog legendarnog nadimka
– možda nije bio nijedan, možda je bio nekoliko njih, a možda je u nekom trenutku bio i svaki od navedenih. Imajući u vidu sve slijepe ulice u koje je Gestapo zalazio u svojoj potjeri, ko god da je Tito bio, čak i ako nije bio
“podmetnuti Sovjet”, svakako je bio vještiji u zatiranju tragova nego najobučeniji špijuni svog doba.

Izvor: thebosniatimes.ba