SIMBOLI NESVRSTANOSTI I NEUTRALNOSTI: Komunistička Jugoslavija i kapitalistička Švicarska uradile su zajedno NEZAMISLIVU STVAR!

Prije više od pedeset godina, jedan švicarski ministar je prvi put posjetio socijalističku Jugoslaviju. Tom prilikom u Nigeriji je pokrenuta akcija pomoći koja je označila početak saradnje dvaju zemalja u sferi spoljne politike. Neočekivano, odnosi između dvije zemlje su se pojačali u narednim godinama.

“Razmjena roba raste u oba smjera, više od 120.000 švicarskih turista posjeti Jugoslaviju svake godine, dok sa druge strane 15.000 jugoslovenskih radnika, od kojih su polovina intelektualci, žive mnogo bolje od svojih sunarodnika koji koji čine emigraciju u drugim evropskim državama.” Tako je tih godina pisala švicarska štampa.

“Prema nadležnim švicarskim vlastima, zabrinutost zbog mogućnosti da Jugosloveni mogu da budu politički aktivni, do sada je potpuno neutemeljena”, piše Hans Keller, švicarski ambasador u Beogradu ministru spoljnih poslova VWilly Spühleru, početkom oktobra 1969. godine.

Nekoliko nedjelja kasnije, između 28. oktobra i 1. novembra 1969. godine, Spühler je prvi savezni ministar koji je krenuo u posjetu multietničkoj socijalističkoj državi na Balkanu. Posjeta predstavlja početak zanimljivog diplomatskog zbližavanja država.

Dva posebna slučaja

U to doba u kontekstu hladnog rata, obje države – kapitalistička, ali neutralna Švicarska i komunistička, ali nesvrstana Jugoslavija imaju poseban položaj. Spühlerov kolega, ministar spoljnih poslova Jugoslavije Mirko Tepavac, namjerava da “popuni vakuum koji traje već dugi niz godina” u političkim kontaktima sa zajedničkim ciljem jedne evropske bezbjednosne konferencije.

U tom kontekstu, Tepavac vjeruje da je tadašnji momenat idealan da se podrži pozicija onih država – poput Švicarske i Jugoslavije – koje žele da vode politiku nezavisnu od velikih sila. U jesen 1969. prijedlozi jugoslovenskog ministra nisu imali odjeka u švicarskoj diplomatiji.

Međutim sredinom 1970-ih, u okviru Konferencije o bezbjednosti i saradnji u Evropi (CSCE), između Berna i Beograda, razviće se uska saradnja koja će takođe računati na podršku Austrije, Švedske i Finske.

Maršal i lord od Ausersila

U svakom slučaju, u Karađorđevu, socijalista Spühler čije se ponašanje, uprkos nadimku “lord od Ausersila”, zbog ciriškog porijekla, smatra se prilično “krutim”, susreće jednu od najblistavijih figura u svjetskoj politici dvadesetog vijeka.

Iznenađujuće, predsjednik Jugoslavije Josip Broz Tito, prihvatio je da primi uglednog švicarskog gosta. Sastanak u malom krugu, na kome je Tito, bivši podoficir austrougarske vojske, pričao na makaronskom njemačkom, ticao se visoke politike u Evropi i svijetu. Sada je Spühler predložio Jugoslaviji zajedničku inicijativu u vezi sa građanskim ratom u Nigeriji.

Od 1967. godine širom regije Biafra bjesnio je krvavi sukob u kojem i švicarska i jugoslovenska misija pružaju humanitarnu pomoć. Međutim nakon skandala sa Buhrelom, ugled Švicarske je ozbiljno narušen. Otkriveno je da je 1968. godine fabrika oružija Oerlikon, nigerijsku vojsku preko trećih zemalja snadbjevala protivavionskim oružijem velikog kalibra, zaobilazeći embargo Saveznog vijeća, uz upotrebu falsifikovanih dokumenata.

“Dvolična švicarska neutralnost”

Za kritičare, Buhrelov skandal jasno pokazuje dva lica politike neutralnosti. Uporedo sa dvosmislenim komercijalnim kontaktima sa rasističkim režimima Južne Afrike i Južne Rodezije, stvar postaje veliko opterećenje za imidž Švicarske u Africi.

Jugoslavija sa druge strane uživa veliki ugled u “trećem svijetu” kao nacija osnivač pokreta nesvrstanih. U to vrijeme Bern održava maksimalnu distancu od “neutralnog” odnosa nesvrstanih država, koji se odlikuje antizapadnim i socijalističkim pristupom. Međutim, u periodu koji je prethodio Spühlerovoj poseti pružila se prilika, preko neformalnih kontakata sa secesionistima Biafre, da se pokrene prestižna inicijativa za nedjelju dana prekida vatre u Nigeriji. U ovoj situaciji “otvaranje ka lijevoj strani” izgleda obećavajuće za Ministarstvo spoljnih poslova. Bern smatra da bi u švicarsku kampanju za posredovanje trebalo uključiti i ugled Jugoslavije.

Plan za Nigeriju

Direktna linija sa Titom se otvorila u ovom kontekstu kao puka slučajnost. “Naš plan”, izvještava Spühler u Bernu, izazvao je nesumjivo interesovanje”. Odlučeno je da se sačeka povoljan trenutak za zajedničku inicijativu i da se do tada održi apsolutna diskrecija o projektu. Bern želi da obavijesti svoje neutralne partnere Austriju i Švedsku.

Sa druge strane, švicarske diplomate nisu baš oduševljene jugoslovenskim prijedlogom o uključivanju lidera UN, Etiopije i Tanzanije, “jer su se plašili da će cijeli plan biti prerano objavljen”.

Zapravo, švicarsko-jugoslovensko posredovanje u korist “nedjelje milosrđa” u nigerijskom građanskom ratu ne uspjeva zbog sramotne indiskrecije. Ironično je da se curenje informacija ne dešava u Beogradu, koji je često bio kritikovan zbog spektakularnog aktivizma u spoljnoj politici, već u Švicarskoj, školskog modela “dobrih kancelarija”. Poslanik iz Enrico Franzioni, koji je informaciju dobio na jednom sastanku parlamentarne komisije, otkriva tajnu na mikrofonima radija i televizije. I Švicarska i Jugoslavija su u “teškoj situaciji” zbog kasnijih udara medija. Akcija je bila odmah otkazana.

Intezivni bilateralni odnosi

Efekti posjete Saveznog ministra Spühlera Beogradu daleko prevazilaze ovu anegdotu pogrešnog koraka u švicarskoj diplomatiji. U okviru Konferencije o bezbjednosnoj saradnji u Evropi, švicarsko-jugoslovenske zajedničke službe za posredovanje postaju zvijezda na multilateralnoj sceni. Konsultacije Spühlera, Tepavca i Tita označavaju početak inteziviranja bilateralnih odnosa između Švicarske i Jugoslavije, koje je u doba hladnog rata praktično bilo nezamislivo, sa bilo kojim drugim komunističkim režimom.

Oslanjajući se na tradicionalno dobre trgovinske odnose sa Jugoslavijom, koja je ubrzo postala najvažniji ekonomski partner Švicarske u Istočnoj Evropi, sredinom 1970-tih gotovo dva procenta cjelokupnog švicarskog izvoza prodaje se u Jugoslaviji. Sve veća liberalizacija spoljne trgovine i razvoj ka “socijalističkoj tržišnoj ekonomiji” takođe omogućavaju balkanskoj državi da zaključi brojne ugovore o licenciranju i zajedničkom ulaganju sa švicarskom mehaničkom i elektro-industrijom, farmaceutskim i prehrambenim kompanijama. Na primjer, neki tipični švicarski proizvodi kao što su pire “Stocki”, čokolada “Toblerone” i gazirano piće “Rivela” proizvode se u Jugoslaviji. Sa druge strane Jugoslavija dio svojih kredita za kupovinu uzima od švicarskih banki.

Radna snaga

Razvijeni ekonomski kontakti pogoduju i migraciji radne snage iz Jugoslavije u Švicarsku. Oko 15.000 jugoslovenskih radnika iz 1969. godine preraslo je u 25.000 1970. godine, 60.000 1980.godine i čak 172.000 1990. godine.

Danas je više od 300.000 Srba, Hrvata, Bosanaca, Makedonaca, Slovenaca i Crnogoraca u Švicarskoj i čine jednu od najvećih grupa stranaca. Na tu cifru se dodaje i desetine hiljada bivših migranata koji su u međuvremenu stekli švicarsko državljanstvo. Otprilike jedna na svakih sedamnaest osoba u Švicarskoj ima porodične korijene u bivšoj Jugoslaviji.

Jugoslovensku randu snagu je mogla da regrutuje švicarska ekonomija već 1960-ih, jer je Tito, za razliku od drugih država istočne Evrope, uveo liberarni sistem migracija radi “privremenog zapošljavanja”, a od kada je “raskinuo” sa Moskvom 1948. godine, usko je bio povezan sa Zapadom, radi dobijanja kredita.

Kritike Spühlera da je “milovao bradu komunista” posljednjih nekoliko mjeseci prije njegove ostavke, u vrijeme kada je Savezno vijeće još uvijek bilo jako restriktivno u pogledu posjeta inostranstvu, nemaju težinu. Jugoslavija nije pripadala istočnom bloku, njena posebna uloga u sukobu Istok – Zapad učinila je multietničku državu iznenađujuće zanimljivim partnerom za Švicarsku u raznim oblastima, sve do raspada 1991. godine.

Izvor: blic.rs/pozitivno.ba