Nastanak jugoslovenskih oružanih snaga (1941-1945)

“Naša armija je počela da se stvara naročitim načinom, ne kroz kabinete, ne direktivama, ne velikim finansijskim sredstvima, ne nekim velikim vojnim stručnjacima, teoretičarima, nego se počela stvarati od običnog čovjeka, običnog seljaka, običnog radnika, običnog pravog narodnog intelektualca, od narodne inteligencije.”

“Stvarati se počela u najtežim danima historije, u 1941. godini. Ljudi koji su postali tako reći temelj ta naše armije došli su od plugova, iz fabrika, iz školskih klupa. Baš u tome i jeste snaga te naše armije što se od prvog dana sastojala od takvih ljudi. Takvi ljudi su bili ne samo obični redovi, nego i podoficiri, oficiri, do onih najviših. I ja sam bio radnik.”

Tito je još dodao: “Ta armija rođena je i rasla pod jedinstvenim prilikama, kakvih primjera je bilo malo u historiji ratovanja.”

JNA je stvorena u periodu 1941 – 1945 koji je bio izuzetno složen i težak. Stvorena je kao oružana snaga radničke klase i naroda u borbi za nacionalno i socijalno oslobođenje od okupatora i domaćih kvislinga. To je i učinilo da ta armija bude armija radnika, seljaka, napredne inteligencije tj. običnih ljudi. Podsticaj je dala KPJ. Ostala je sa narodom u vrijeme kapitulacije zemlje poslije aprilskog rata i u uslovima teške okupacije.

To je bilo moguće Partijskim pripremama za rat još od dolaska druga Tita na čelo Partije 1937 godine.

Povodom tog drug Tito je rekao:

“Još kad sam došao na čelo Partije, radeći na osposobljavanju Partije za ulogu istinske avangarde, čvrsto sam se opredijelio za oružanu borbu. Naša partija se spremala odlučno za rat, za otpor osvajaču, već kad je fašistička Njemačka ušla u Austriju, kad je zaprijetila opasnost našoj zemlji.”

Poseban značaj za pripreme je bila organizacija V. zemaljske konferencije, održane od 19. do 23. oktobra 1940 u Zagrebu, poslije koje se pri CK KPJ formira vojna komisija. Još od tad je donijeta odluka da se nastavi sa otporom okupatoru bez obzira na sudbinu vojske Kraljevine Jugoslavije. Tu orijentaciju je Partija istakla Titovim proglasom CK KPJ od 15. aprila 1941. godine, prije završetka aprilskog rata, gdje se kaže da će: “komunisti i čitava radnička klasa Jugoslavije ustrajati do konačne pobjede u prvim redovima narodne borbe protiv osvajača.”

Nadalje Tito naglašava “Ta borba će roditi novi svijet” i “stvorit će se na istinskoj nezavisnosti svih naroda Jugoslavije slobodna bratska zajednica …”
Time je ukazano da oslobodilačka borba u isto vrijeme predstavlja i borbu za socijalno oslobođenje.

Poslije aprilskog rata Kraljevina Jugoslavija i njena vojska bivaju uništene i zemlja biva isparčana između Njemačke, Italije, Mađarske i carske Bugarske. Takvo stanje nije priznala KPJ. Na majskom savjetovanju 1941. u Zagrebu utvrđuje se platforma borbe. Ističe se da ta borba mora biti jedinstveni narodnooslobodilački front koji okuplja najšire slojeve stanovništva. Odlučuje se da se počnu pripreme za početak borbe i šalju se članovi CK i partiski instruktori na teren. Time se stvara pred KPJ i drugom Titom velika istorijska odgovornost za sudbinu naroda i narodnosti Jugoslavije. Vrše se političke i vojnoorganizacione pripreme za stvaranje borbenih jedinica NOV. Osnivaju se vojni komiteti, komisije i povjereništva u svim partijskim rukovodstvima koji neposredno rukovode pripremama oružane borbe. Organizuje se prikupljanje oružja i vojne opreme, formiraju se diverzantske grupe koje vrše prve oružane akcije protiv okupatora i domaćih izdajnika.

22. juna započinje napad Njemačke na SSSR. Istog dana CK KPJ se obraća narodima Jugoslavije pozivajući ih u “posljednji boj za slobodu”. Obrazuje se i Glavni štab Narodnooslobodilačkih partizanskih odreda 27. juna 1941. Za komandanta Glavnog štaba NOPO je postavljen J. B. Tito. Formiraju se i vojna rukovodstva u svim republikama.

Odluka o podizanju ustanka je donesena 4. jula 1941 na sjednici Politbiroa CK KPJ. Odlučeno je da osnovni oblik borbe bude partizanski način borbe. Ustanak počinje u Beloj Crkvi 7. jula 1941. godine. U samom početku ustanka kadrovska baza je bila 12.000 komunista i preko 30.000 skojevaca.