“Najskuplja” smrt Prvog svjetskog rata: Genijalni naučnik poginuo je na Galipolju, pokošen turskim metkom
Na evropskoj strani Dardanela, morskog prolaza između Evrope i Male Azije, smjestilo se poluostrvo Galipolje (na turskom jeziku Gelibolu).
Zbog izuzetno važnog strateškog položaja na poveznici Sredozemnog i Crnog mora, bio je poprište jednog od najvažnijih i najkrvavijih oružanih sukoba Prvoga svjetskog rata. Do današnjeg dana, Galipoljska bitka, koja se vodila od 25. aprila 1915. do 6. januara 1916. godine, ostala je sinonimom za klaonicu.
Njena kopnena faza započela je tog 25. aprila, rano zorom. Snage Antante pokušale su kroz Dardanele napasti Istanbul, prijestolnicu neprijateljskoga Osmanskog Carstva. Isprva su, mornaričkim napadom, pokušale osigurati prolaz ratnih brodova kroz Dardanele no, zbog žestokoga osmanskog otpora, donesena je odluka o kopnenoj invaziji Galipolja.
U planiranju kampanje glavnu je riječ imao Winston Churchill, tada prvi lord Admiraliteta, odnosno britanski ministar mornarice. Njegova misija bila je izuzetno važna: osvajanjem poluostrva, Saveznici bi sebi omogućili pristup Carigradu, s konačnim ciljem njegovog zauzimanja, čime bi se iz daljnjeg toka rata izbacilo Osmansko Carstvo te ponovno otvorila ruta za opskrbu Rusije. Uprkos pomnom planiranju, poduhvat je doživio kolosalan neuspjeh, a Churchillu je donio najteži poraz u vojnoj karijeri – bio je prisiljen odstupiti s položaja.
Treba naglasiti da su snage Antante mahom sačinjavale trupe Britanskog Carstva izvan Engleske – Irske, Australije i Novog Zelanda. Činili su ih mahom dobrovoljci i neredovna vojska, što se ranije smatralo jednim od glavnih razloga katastrofalnog poraza Saveznika. Danas se, međutim, smatra da razlog propasti invazije leži u nizu grešaka koje su načinili komandanti operacije. Za Australce i Novozelađane, Galipolje danas predstavlja simbol velikog i nepotrebnog stradanja, te se u tim zemljama 25. aprila svake godine obilježava ANZAC Day, spomen na žrtve Galipolja. Za neupućene, riječ je o akronimu od Australian and New Zealand Army Corps (Australski i novozelandski armijski korpus).
Jedan od najpoznatijih sudionika ove bitke bio je engleski fizičar Henry Moseley. Genijalni naučnik, koji je eksperimentalno dokazao jednostavnu vezu između emisijskoga rendgenskog spektra elementa i njegova atomskog broja, u Prvi svjetski rat otišao je kao dobrovoljac. Porodica i prijatelji pokušali su ga odgovoriti od te namjere, no Moseley je smatrao da je to njegova patriotska dužnost. Posljednja stanica njegovog životnog puta bilo je Galipolje. Tamo je, u dvadeset sedmoj godini, pokošen turskim metkom. Zbog Moseleyeve smrti, britanskim naučnicima je nedugo potom zabranjeno da se prijavljuju u vojsku.
“S obzirom na ono šta je ovaj čovjek još mnogao postići, ovo je jedna od ‘najskupljih’ smrti u čitavom ratu”, komentarisao je američki pisac Isaac Asimov.
Piše: Lucija Kapural
Izvor: povijest.hr
