MEHMED-PAŠA I MAKARIJE SOKOLOVIĆ: Braća ili rođaci?
Jedna od najznačajnijih muslimanskih feudalnih porodica čiji su članovi odigrali značajnu ulogu u historiji Bosne, svakako je porodica Sokolovića.
Tokom 16. vijeka, na vodećim položajima u carstvu, smjenjivalo se nekoliko članova ove porodice. Jedan od njih je, svakako, Mehmed-paša Sokolović koji se rodio u selu Sokolovići, nedaleko od Rudog. On je kao adžami-oglan odveden u Jedrene, današnje Edirne, i tamo stekao svoje prvo obrazovanje.
U rodnom selu je podigao džamiju, musafirhanu, vodovod. Smatra se da je podigao tri do pet mostova izuzetnog privrednog značaja i velike graditeljske ljepote. To su ćuprija na Drini u Višegradu, Arslanagića most u Trebinju, Vezirov most u Podgorici, most na ušću Žepe u Drinu i vjerovatno Kozju ćupriju u Sarajevu. Svoje zadužbine ostavio je i u Istanbulu, Beogradu, Halepu, Damasku, Meki, Medini, današnjoj Mađarskoj.
U srpskoj historiografiji ovaj veliki Bošnjak je smatran bosanskim Srbinom i to na osnovu posrednih izvora da je njegov brat bio Makarije Sokolović, prvi patrijarh Srpske pravoslavne crkve nakon njene obnove 1557. godine.
Nema podataka da je Mehmed-paša Sokolović gradio kršćanske vjerske objekte po Bosni. Naime uvreženo je mišljenje da je veliki vezir Mehmed-paša Sokolović obnovio Pećku patrijaršiju 1557. godine, što nije tačno jer je takve odluke mogao donositi samo sultan, u ovom slučaju sultan Sulejman Veličanstveni, eventualno veliki vezir ali to tada nije bio Mehmed-paša Sokolović. Obnova Pećke patrijaršije je bila tako velika državnička odluka da Mehmed-paša nije mogao da je donese jer se često zaboravlja da je on u to doba bio samo rumelijski beglerbeg, komandant mornarice, treći vezir. Velikim vezirom postat ce tek osam godina kasnije, 28. juna 1565. godine.
Poznato je da je Mehmed-paša dovodio svoje najblize rođake u Carigrad i da su mu sestra i otac primili islam. Sestra Šemsa se udala za Sinan-bega Boljevića, hercegovačkog sandžakbega. Otac Dimitrije je dobio ime Džemaludin Sinan-beg. Za njega se zna da je bio mutevelija jednog Mehmed-pašinog vakufa, utemeljenog u Bosni.
Osmanski hroničari, koji su bili veoma obaviješteni o užoj porodici velikog vezira, znaju da je imao dva brata i njihov životni put prate sve do sultanova saraja. Odatle se može zaključiti da Makarije nije mogao nikako biti Mehmed-pašin sinovac. Nije mu to mogao biti čak ni u prvoj pobočnoj liniji, jer je poznato da je Mehmed-pašin rođeni amidža rano primio islam, pa mu se ne zna čak ni za rođeno ime. U izvorima se spominje kao Rustem-beg Sokolović, sa tri sina: Derviš-pašom, Ali-begom i Ferhad-pašom. Prema tome, pravi Mehmed-pašin sinovac bio je Ferhad-paša, kliski i bosanski sandžakbeg i prvi beglerbeg Bosanskog ejaleta. Što se tice Makarija, on je mogao biti samo neki dalji Mehmed-pašin rođak, s obzirom na činjenicu da je rod Sokolovića bio veoma razgranat.
Patrijarh Makarije je od sultana dobio sve povlastice koje je imao carigradski patrijarh: upravljanje crkvenom imovinom, naplaćivanje crkvenih dažbina, nasljeđivanje imovine onih koji su umrli bez nasljednika, potvrđivanje pravila svih esnafskih organizacija, suđenje u bračnim sporovima i predmetima krivične prirode.
Zbog bolesti povukao se sa trona 1571. godine predajući patrijaršijski tron svom sinovcu Antoniju Sokoloviću. Umro je 1574. godine.
Mehmed-paša Sokolović je pao, kao žrtva zavjere, tako što ga je, 11. oktobra 1579. u njegovom saraju ubio neki derviš, porijeklom iz Bosne. Ubica je bio pristalica ili pripadnik hamzevijskog reda. Osnivač ovog islamsko-bogumilskog reda i njegovog učenja bio je Hamza Bali Bošnjak iz Gornje Tuzle. On je odveden u Carigrad i nakon ispitivanja, kao heretik osuđen na smrt i pogubljen 6. juna 1573. godine. Ubistvo Mehmed-paše moglo bi, prema tome, biti i čin osvete.
Selo Sokolovići danas
Ovih dana selo Sokolovići nedaleko od Rudog je sablasno pusto, s tek nekoliko raštrkanih, uglavnom napuštenih kuća sa svega nekoliko stanovnika. Selom dominira po drugi put obnovljena džamija, koju je Mehmed-paša sagradio svom ocu Džemaludinu Sinan-begu Sokoloviću.
Izvor: historija.info
