Legenda ili stvarnost: Ko je bio pravi kralj Arthur?
Čarobnjak Merlin, čudesni mač Excalibur, mladi Arthur, predodređen da postane ne samo kralj, već i mitski heroj nekadašnje i buduće Britanije, vitezovi Okruglog stola i njihovi podvizi, tajanstveno ostrvo Avalon prema kojem se uputio smrtno ranjeni Arthur …
Sve su to elementi najpoznatije britanske legende koji su se stapali sa kolektivno nesvjesnim sve dok priča o Arthuru nije postala živopisni san.
Pa ipak, kao što mnogi savremeni istraživači ukazuju, izgleda da je zaista postojao Arthur, istorijska ličnost.
On sasvim sigurno nije bio srednjevjekovni vitez, iako njegov lik najviše dugujemo tom dobu. Postojeća svjedočanstva ukazuju na njega kao na vojnog poglavara u vijeku koji je usljedio poslije propasti rimske Britanije.
Bilo je to doba duboke uznemirenosti i nesigurnosti za sve Britance. Oni su, sve do 410. godine, uživali skoro četiri vijeka nezapamćenog napretka kao dio velike rimske imperije. Zahvaljujući jakoj centralnoj vlasti i zaštiti dobro uvježbane i efikasne armije, Britanci su nesmetano uživali blagodati civilizacije o kojima, do tada, nisu mogli ni sanjati. Krajem IV vijeka je snaga Rima počela da slabi, a 410. godine je imperator Flavije Honorije bio suočen sa prijetnjama samom Rimu. Zbog toga je poručio Britancima da se sami pobrinu za svoju odbranu i povukao rimske legije iz Britanije. Ma koliko da je Honorije to smatrao privremenom mjerom, Britanija nikada više nije pripala rimskoj imperiji.
Nema okruglog stola a ni Camelota
Poslije prilično iznenadnog povlačenja Rimljana, britanska ostrva su ponovo postala razbojište ratnički raspoloženih plemena pod vlašću lokalnih poglavara. Ali već 425. godine, diktator Vortigen uspjeva da ostvari apsolutnu vlast, kršeći bespoštedno svaki otpor i angažujući ratovanju vične Saksonce kao plaćenu vojsku. Dolazak ratobornih Saksonaca na Britanska ostrva je uslovio kratkotrajni mir da bi se, 455. godine, ti plaćenici pobunili protiv svojih poslodavaca i otpočeli novi rat, dovodeći svoje saplemenike kao pojačanje. Britanci pokušavaju da se organizuju i odbrane od napadača. Pobjeda koju su Britanci izvojevali u bici kod Badona, oko 518. godine, bila je tako ubjedljiva da je osigurala pedeset godina mira. Narodno predanje kazuje da se junak te značajne pobjede zvao Arthur.
Vjerovanje da je postojao istorijski Arthur, početkom VI vijeka, smatra se sasvim opravdanim ali se, ne bez žaljenja, mora priznati da u stvarnosti nije bilo Okruglog stola, čudesnog zamka Camelota, pa čak ni poznatog viteza
Lancelota. Sve su to proizvodi srednjevjekovne obrade arthurijanskih pripovijesti. Od polovine VI pa do X vijeka je već nastao niz priča o Arthuru i njegovim podvizima koji su najčešće samo plod pripovjedačke mašte. Legenda o Arthuru je počela da se razvija ubrzo poslije normanskog osvajanja Britanije, 1066. godine. Iz Walesa i Cornwalla, oblasti u kojima se najduže očuvao keltski duh starosjedilaca, proširile su se priče o Arthuru koji je, poput Normana, vojevao protiv Saksonaca.
Putujući pjevači su pronijeli slavu kralja Arthura širom Britanije, a normanski vitezovi su je prenijeli u Evropu tako da je do kraja XI vijeka Arthur postao poznat u cijeloj Zapadnoj Evropi. U svakom slučaju, sadašnji oblik legende o kralju Arthuru je zapravo nastao u Francuskoj.
Najzaslužniji za razvoj arthurijanskih romansi je francuski pjesnik Chrétien de Troyes, čovjek koji je odredio osnovne osobine legende. On je napisao nekoliko romansi u stihovima, između 1170. i 1182. godine, a u njima se po prvi put pominju Percival, Lancelot, Tristram i Iselt (koji su poznatiji kao Tristan i Izolda), kao i Arthurov zamak
Camelot. Drugi pisac, Robert de Boron iz Burgundije, stvorio je oko 1200. godine ono što je postalo standardna legenda o Arthurovoj mladosti. U njegovom djelu je naglašena uloga čarobnjaka Merlina u obrazovanju mladog Arthura, a ujedno se i prvi put pominje sveti Gral.
Tako su nepovezane pripovijesti o Arthuru pretvorene u legendu, ali zna li se išta o onom Arthuru kojem se pripisuje zasluga za pobjedu kod Badona?
Sve što se zna o istorijskom Arthuru potiče, nažalost, iz samo tri dokumenta koji su nastali u njegovo doba i tokom naredna tri vijeka. Ti dokumenti postoje danas samo kao srednjevjekovni prepisi prepisa. Najstariji dokument je knjiga De Excidio et Conquestu Britanniae (O slomu i osvajanju Britanije) koju je načinio monah Gildas ubrzo poslije bitke kod Badona i vjerovatno još za Arthurova života. Iako pominje bitku kod Badona kao nedavni događaj, Gildas ne pominje Arthura, a kako više vodi računa o dokazivanju neminovne propasti bezbožnika, Gildas često zamjenjuje imena mjesta i naroda, koristeći istorijske činjenice onako kako njemu odgovaraju.
Druga knjiga, Annales Cambrinae (Anali Walesa), pominje veoma jasno Atrhura koji 518. godine, u bici kod Badona, ‘nosaše krst našeg Gospoda Isusa Hrista na svojim plećima tri dana i tri noći i Briti bjehu pobjedioci’. Kako su velške reči scuid (pleća) i scuit (štit) veoma slične, vjerovatno je pomenuti Arthur nosio štit sa znakom krsta. Ova vjerovatna greška u transkripciji velške riječi ukazuje na mogućnost da je ovaj podatak prepisan iz nekog starijeg, velškog dokumenta. U istoj knjizi se, uz godinu 539. pominje bitka kod Camlanna ‘u kojoj Arthur i Mordred propadoše’.
Treći dokument je Historia Britonnum (Istorija Brita) koja se pripisuje monahu Neniusu, a vjerovatno je načinjena oko 850. godine. U toj se knjizi pominje sukob Saksonaca, pod vodstvom Okte, sa Britima koje je predvodio Arthur.
Prodor Saksonaca sa sjevera je zaustavljen, a kako se zna da je Okta započeo svoju vladavinu 512. godine, onda se bitka kod Badona vjerovatno odigrala 518. godine, kako navode Anali Walesa.
Sadržaj ovih dokumenta je osporavan i potvrđivan, ali poslije brojnih analiza, ipak se mora priznati da iako bitku kod Badona možemo smatrati istorijskim događajem, nema nikakvog osnova, osim narodnog predanja, da se Arthur dovodi u vezu sa tom bitkom. Ko je onda bio legendarni kralj Arthur?
Po jednoj teoriji, Arthur je bio beznačajni ratnik koji se borio na granici sa Škotskom i kojeg su Briti otrgli od zaborava kada im je zatrebao nacionalni junak. Postoji mogućnost da je pobjeda kod Badona dobila veliki značaj tek mnogo kasnije, kad su Saksonci zavladali Britanijom i potisli Brite na Zapad, u Wales i Cornwall, gdje su oni maštali o junaku koji će ih povesti u konačnu pobjedu nad Saksoncima.
Zanimljivo je da se nedostatak podataka o Arthuru može donekle objasniti na osnovu životopisa nekoliko svetaca. Iako istorijski nepouzdana, svetačka žitija daju začuđujuće koherentnu, ali i sasvim neočekivanu sliku o Arthuru. Naime, u Žitiju svetog Cadoca, načinjenom oko 1100. godine, Arthur je prikazan kao razvratnik i pokvarenjak, dok se u Žitiju svetog Paderna govori o tiraninu zvanom Arthur. Žitije svetog Gildasa opisuje Artura kao tiranina i pobunjenog kralja (Rex Rebellus).
Izgleda da je Crkva gajila dugu i duboko ukorijenjenu netrpeljivost prema Arthuru čak i tokom XII vijeka kada je Arthur već bio uveliko slavljen kao nacionalni junak. Tako upornu netrpeljivost Crkve teško da bi mogao izazvati neki beznačajni ratnik iz granične oblasti ili pobunjenik iz zapadnih krajeva.
Arthur mora da je bio uticajna ličnost koja je nečim uvrijedila Crkvu mada nije bio u otvorenom sukobu sa hrišćanstvom. Šta je činio i učinio Arthur, vjerovatno nećemo nikada saznati, ali izgleda da je, uvrijedivši Crkvu, postao žrtva svojevrsne cenzure jer su istoriju skoro isključivo pisali predstavnici moćne Crkve.
Tajanstveni grob
Krajem XII vijeka, tačnije 1191. godine, u Glastonburyu je navodno otkopan grob legendarnog kralja Arthura. Crkva u Glastonburyu je čvrsto utkana u legendu, iako u VI vijeku nije postojala. U to doba je Glastonbury bio okružen močvarama, a njegovo ime je bilo Ynys Avalon (Ostrvo Jabuka). Ne treba podsjećati da se smrtno ranjeni Arthur čamcem uputio prema Avalonu. Postoje četiri različita opisa otkopavanja Arthurovog groba, ali svi se slažu u
osnovnim detaljima – grob je otkriven između dvije kamene piramide ili dva kamena krsta, a u kovčegu ili ispod njega je pronađen krst sa natpisom ‘HIC IACET SEPULTUS INCLITUS REX ARTURIUS IN INSULA AVALONIA’ (Ovdje leži poznati kralj Arthur na ostrvu Avalon). Taj se krst nalazio u obližnjem gradu Walesu sve do XVIII vijeka kada mu se gubi svaki trag. Ako sačuvani crtež tog krsta odgovara originalu, onda se pojavljuje još jedna zagonetka jer, sudeći po obliku slova, natpis ne potiče iz Arthurovog doba (VI vijeka), niti iz vremena otvaranja groba (XII vijeka) već iz X vijeka.
Možda je krst položen u grob prilikom nivelacije terena i ograđivanja starog groblja tokom X vijeka, ali to se ne može ni dokazati, ni osporiti. Posljednja iskopavanja na tom mjestu (tokom 1962. godine) su nepobitno dokazala da se tu nalazio grob iz kojeg je, između 1181. i 1191. godine, uklonjen sarkofag, a jama ponovo zatrpana. Monasi iz Glastonburya su zaista otkopali nečiji grob, ali da li se u njemu nalazio kralj Arthur?
Prihvaćeno je mišljenje da se zapravo radilo o prevari, a navedeno je i nekoliko mogućih motiva, ali ništa od svega toga ne potvrđuje pretpostavku da je to zaista bio Arthurov grob. Da li je Arthur zaista postojao i šta je za života činio, vjerovatno će zauvijek ostati tajna, ali vjerovanje u njegovo postojanje je stvorilo moćni lik koji izmiče istoriji tako da će legenda o Arthuru nastaviti da živi noseći sa sobom visoke moralne vrijednosti i svog i budućeg doba.
Izvor: conopljanews.net/pozitivno.ba
