Kontroverzni mađarski premijer koji je sebi pucao u glavu zbog obećanja koje je dao Jugoslovenima
Pál Teleki jedan je od najkontroverznijih političara ikada. Kao mađarski premijer u nekoliko navrata, sarađivao je sa nacističkom Njemačkom tokom Drugog svjetskog rata, ali je u isto vrijeme diskreditovao kampanju antisrpske propagande kao lažnog povoda za invaziju na Jugoslaviju.
Preminuo 3. aprila 1941. izvršivši samoubistvo. Iza sebe je ostavio oproštajno pismo u kom kaže da umire zbog pogažene riječi Jugoslaviji.
Pál Teleki je bio član mađarskog parlamenta od 1905. godine, a kao istaknuti geograf bio je delegat na Pariškoj mirovnoj konferenciji 1919. godine. Ubrzo nakon toga izašao je iz politike i predavao je geografiju na Univerzitetu u Budimpešti, da bi se 1938. godine vratio u politiku kao ministar obrazovanja, a već naredne godine je postao premijer.
Nastojao je da zabrani rad fašističkim partijama, ali nije ništa učinio da okonča postojeće anti-semitske zakone. Naime, Teleki je bio poznat i po tome što je prvi u Evropi malo poslije Prvog svjetskog rata donio protivjevrejski zakon – uskrativši Jevrejima puno pravo na obrazovanje.
Teleki se zalagao i za reviziju Trijanonskog sporazuma iz 1920. godine.
Sjedio na dvije stolice pred početak Drugog svjetskog rata
S jedne strane nadao se da će Mađarska imati koristi od Njemačke u vraćanju izgubljene teritorije, ali je ubrzo shvatio da Mađarskoj prijeti prevelika opasnost zbog zavisnosti od njemačkog lidera Adolfa Hitlera. Podržao je Hitlerovo razbijanje Čehoslovačke i Rumunije i prisilno ustupanje sjeverne Transilvanije, odakle je i sam. Nije htio da odobri pristup mađarskom željezničkom sistemu u napadu na Poljsku 1939. godine i to uz obrazloženje da u toj zemlji živi miroljubiv narod.
Tako je preko 100.000 poljskih vojnika i civila do 1940. pobjeglo iz Poljske i prešlo granice Mađarske čija je vlada tada dozvolila rad Crvenog krsta Poljske i njihove katoličke crkve. Međutim kako je Njemačka okupirala Čehoslovačku, Austriju i Poljsku, tampon zona Mađarske je nestala. Njemačke vlasti su od Budimpešte zahtjevale da podrže rat i da isporuče oružje. Galeazzo Ciano, Musolinijev zet i italijanski ministar je u svom dnevniku zabilježio da je tokom posjete Rimu 1940. Teleki izbjegavao da otvoreno stane na jednu stranu, ali nije skrivao svoje simpatije prema Zapadu i da se plašio pobjede Njemačke kao kuge. Ciano je opisao da je Teleki kasnije izjavio da se nada nekoj vrsti poraza Njemačke koji bi joj za duže vrijeme ‘otupio zube i kandže’.
Najviše se plašio Britanije
Kada je Njemačka napala Jugoslaviju 1941. godine, Teleki je bio pod velikim pritiskom. S jedne strane Njemačka je zahtjevala pomoć Mađarske u napadu na Jugoslaviju, proturajući laži o dešavanjima u Jugoslaviji, dok je s druge strane Britanija prijetila objavom rata ako njemačke snage pređu preko mađarske granice. Telekiju je ponestalo alternativa.
Naime, on je bio član delegacije koja je 12. decembra 1940. u Beogradu potpisala Ugovor o vječnom prijateljstvu i miru između Jugoslavije i Mađarske. Teleki, ako je nešto cijenio u životu, bila je to principijelnost a sada, štagod da uradi, pogazio bi datu riječ.
Na potpisivanju sporazuma sa Jugoslavijom
Nakon sastanka kabineta gdje se zahtjevala pomoć u napadu na Jugoslaviju, otišao je kući, sačekao telefonski poziv kojim se potvrđuje da su njemačke snage ušle u Mađarsku, potom je stavio pištolj u usta i pucao. Na stolu je ostalo pismo upućeno Miklósu Horthyju, mađarskom regentu.
“Vaše visočanstvo, pregazili smo svoju riječ i to iz kukavičluka, nismo ispoštovali Sporazum trajnog mira sa Jugoslavijom. Nacija to osjeća, a mi smo odbacili svoju čast. Sada smo saveznici nitkova jer ni jedna riječ o navodnim zločinima nije tačna. Ni protiv Mađra, čak ni protiv Nijemaca. Postaćemo lopovi! Krašćemo ljudska tijela i duše! Nacija smeća. Nisam te spriječio u tome. Ja sam kriv”, stojalo je u oproštajnom pismu.
– Njegovo samoubitvo je bilo žrtva koja je trebalo da njega i njegov narod oslobodi krivice za učešće u napadu Njemačke na Jugoslaviju – zapisao je kasnije britanski premijer Winston Churchill.
Izvor: blic.rs
