Franjo Kluz i Rudi Čajavec: Život i smrt slavnih partizanskih pilota

Narodni heroj Franjo Kluz rodio se u selu Jošik u blizini Bosanske Dubice, 18. septembra 1913. godine.

Učio je za advokata, ali dalje od pisarske službe nije došao. Bližio se rat, a Franjo je stupio u vojnu školu, među buduće pilote. Početak rata na prostoru Kraljevine Jugoslavije u aprilu 1941. zatekao ga je kao pilota izviđačke eskadrile u Rajlovcu.

Kad je Kraljevina Jugoslavija kapitulirala, stupio je u vazduhoplovstvo Nezavisne Države Hrvatske, no ubrzo se, razočaran takvom državom i takvom nezavisnošću, povezao s pokretom otpora, s Titovim antifašistima u Banjoj Luci, i samo je čekao pravi trenutak da im preleti.

Avionom “Potez 25”, francuskim dvokrilcem pogodnim za isporučivanje bombi, u maju 1942. sletio je na oslobođenu teritoriju kod Prijedora. Tog istog dana to isto napravio je i Rudi Čajavec.

Pošto je, kao rezervni oficir-pilot, povremeno letio u jedinici Vazduhoplovstva NDH, koja se stacionirala na aerodromu Zalužani, uspostavio je vezu s Franjom Kluzom i avio-mehaničarom Milovanom Jazbecom, koji su, takođe, u okviru zajedničkog plana gradskog komiteta i Operativnog štaba NOP odreda Bosanske krajine, pripremali prelijetanje na oslobođenu teritoriju.

Rudi Čajavec i Jazbec preletjeli su na sletilište Urije kod Prijedora 23. maja 1942. godine, avionom “Brege-19”, neposredno poslije pilota Franje Kluza. To je bio početak stvaranja partizanske avijacije.

Prvi i jedini ratni let Čajavec i Jazbec izvršili su 4. jula 1942. godine. Oni su nad Banjalukom bacali letke, a zatim su bombama napali aerodrom Zalužani. Poslije uspješno izvršenog zadatka, u posljednjem naletu nad aerodromom Čajavec je ranjen u koljeno, pa je bio primoran da poleti ka oslobođenoj teritoriji. Morao je, međutim, da prinudno sleti kod sela Kadinjana, gdje su ga opkolili četnici; poslije kraće borbe, Čajavec je izvršio samoubistvo, da ga ne bi živog zarobili.

Kluz je bio prvi partizanski pilot, najiskusniji i najhrabriji, pa je bilo logično da upravo on dobije nalog da u avgustu 1944. povede novu eskadrilu na prvi borbeni zadatak. A odmah potom i na drugi. I na treći, četvrti …

Bio je to jedan od prvih primjera u svijetu da pokret otpora u okupiranoj zemlji raspolaže vlastitim vazduhoplovstvom.

S ranije pripremljenog uzletišta kod sela Međuvođe, Kluz je, s mehaničarom strijelcem Ivicom Mitračićem, izvršio dva borbena leta. Četvrtog juna 1942. godine bombama i vatrom iz mitraljeza napali su, kod Međeđe, ustašku crnu legiju, a 7. juna bombardovali su Bosanski Novi i Dvor i bacali letke nad Dubicom i Kostajnicom. Zbog neprijateljske ofanzive na Kozaru, Kluz i Mitračić prebacili su se 14. juna na novo uzletište kod Lušci Palanke.

Šestog jula 1942. godine, jedan njemački lovac otkrio je i zapalio “Potez 25”, što je onemogućilo dalju akciju prvih partizanskih pilota, koji su, u uslovima neprijateljske nadmoći u vazduhu, uspjeli održati se punih 45 dana, što je imalo znatan moralni i politički učinak. Ostavši bez aviona, Kluz je ušao u sastav Operativnog štaba za Bosansku krajinu, gdje je ostao sve do novembra 1943. godine, kada se priključio Prvoj vazduhoplovnoj bazi u Livnu.

Zajedno s ostalim vazduhoplovcima koji su se tu okupili na poziv Vrhovnog štaba prešao je u Italiju, pa u sjevernu Afriku, gdje je ušao u sastav 1. eskadrile NOVJ, koju su nakon intenzivne obuke saveznici naoružali lovcima “spitfire”. U činu kapetana Kluz je u ovoj eskadrili, pored pilotske dužnosti, obavljao i funkciju političkog komesara.

Kao prvom partizanskom pilotu i iskusnom letaču, Kluzu je bilo povjereno da, kao pratitelj komandanta eskadrile majora Protića, izvrši prvi borbeni zadatak ove eskadrile. Od tada iz vazdušne luke u Cani u Italiji, a kasnije iz baze na oslobođenom Visu, Kluz je izvršio više borbenih letova, napadajući njemačke snage u Dalmaciji i dijelovima Bosne i Hercegovine te osiguravajući lovačku zaštitu partizanskim i savezničkim avionima.

Poginuo je 14. septembra 1944. godine, nekoliko dana prije 31. rođendana. Vodio je četvorku spitfirea kada ga je iznad Omiša srušila njemačka protivvazdušna odbrana. Narodnim herojem proglašen je 18. maja 1948. godine.

Ukazom Prezidijuma Narodne skupštine Federativne Narodne Republike Jugoslavije, 20. decembra 1951. godine i Rudi Čajavec je proglašen za narodnog heroja.

Za vremena SFRJ izdata je poštanska marka s likom Rudija Čajaveca i Franje Kluza.

Ulica u Kaknju u kojoj je rođen Rudi Čajavec danas nosi njegovo ime.

Izvor: slobodna-bosna.ba/6yka.com