Atlantida na Dunavu: Kako je potonula Ada Kale?
Ada Kale je nestala 1970. godine. Tada su talasi rijeke pokrili ostrvo dugo 1750 metara, široko jedva pola kilometra, na kome se nakupilo legendi i istorije dovoljno za nekoliko svjetova.
Ada Kale bilo je riječno ostrvo na Dunavu, poznato pod turskim imenom, pod kojim je i otišlo u istoriju. Nalazilo se četiri kilometra nizvodno od Tekije, na mjestu gdje Dunav naglo, pod skoro pravim uglom skreće ka Kladovu. Dugačko 1750 metara i široko jedva 500, vijekovima je bilo strateško mjesto oko koga su se otimali svi osvajači, jer onaj ko je kontrolisao ostrvo, kontrolisao je plovidbu donjim tokom Dunava.
Najdužu borbu za kontrolu Ade Kale vodile su Turska i Austrija i ona je trajala više od 500 godina. Mijenjalo se i ime ostrva. Dugo vremena zvalo se Sa’an, a porijeklo tog naziva se gubi negdje u mraku istorije. Kasnije je bilo poznato i kao Karolina, po austrijskoj tvrđavi, Nova Oršava, po gradu Oršavi na rumunskoj obali, Ada-i Kebir (Veliko ostrvo), na mješavini arapskog, persijskog i turskog. Ime Ada Kale (na turskom Ostrvo tvrđava), pod kojim je i potonulo u Dunav, dobilo je nakon izgradnje velike tvrđave.
Utvrđenja je na njemu bilo i ranije, još od Rimljana, ali su tu posljednju, najveću tvrđavu počeli da grade Austrijanci 1689. godine, da bi svoj konačan oblik dobila 1717. Felix Kanitz zabilježio je da je ostrvo imalo “kasarnu, bolnicu, crkvu i jedan tunel ispod Dunava prema srpskoj obali, koji je vodio do obalskog utvrđenja, nazvanog Fort Elizabet po austrijskoj carici”.
Prvi posao koji je svaki pobjednik obavljao bilo je obilježavanje teritorije bogomoljom. Kada su Turci 1738. osvojili Adu Kale, od zgrade austrijske vojne komande napravili su džamiju. Austrijanci su Adu ponovo zauzeli u proljeće 1790. i pretvorili džamiju u franjevački manastir, ali poslije samo godinu dana mirovnim sporazumom je Ada Kale vraćena Turcima, koji su manastir rutinski preobratili u džamiju. No, uzaludan je bio trud obje strane da ostrvu daju samo jedan, sopstveni pečat.
Poslije završetka Prvog svjetskog rata, stanovnici su odlučili da se pripoje Rumuniji. U miru, počelo je zlatno doba Ade Kale.
Ostrvo je bilo nalik zaboravljenom dijelu Turske u Evropi, ali nisu ga naseljavali samo Turci. U dokumentarnom filmu reditelja Ismeta Arasana Priče sa Ade Kale, preživjeli stanovnici ostrva rasijani po Turskoj sjećaju se da je bilo ljudi koji su dolazili odasvud, neki i kao izgnanici, bjegunci, avanturisti, raznih vjera i nacija. Pričaju da su živjeli zajedno, mješali se, nije bilo neobično da Jevrejku sahrani imam, muslimana pravoslavni sveštenik. Svi su praznovali Hidrelez (Đurđevdan), bili kao jedna porodica, uzajamno se poštovali, zajednička im je bila i odjeća, uglavnom tradicionalna turska. Pilo se svako veče, najčešće domaća dudova rakija, na spavanje se odlazilo otključanih vrata, ne pamti se kada je zabilježena krađa ili svađa.
Desetine hiljada turista dolazilo je svake godine da obiđe uske, kaldrmisane uličice, uživa u rahat lokumu sa lješnicima, džemu od smokvi i ruža, halvi, nargilama.
Na skupu u džamiji, imam Redžep hodža je 1963. godine prvi put pročitao obavještenje da će Rumunija i Jugoslavija graditi veliku branu Đerdap, i da će ostrvo biti potopljeno. Postojao je plan da se stanovništvo, kompletna tvrđava i veći dio objekata presele na ostrvo Šimijan (nekadašnja Ada Gubavac). Šimijan leži 18 kilometara nizvodno, u blizini Turnu Severina i mjesta gdje je, prije skoro dva milenijuma, genijalni graditelj Apolodor iz Damaska za rimskog cara Trajana izgradio most preko Dunava.
Rumunski dokumentarni film Posljednje proljeće na Adi Kale iz 1968. godine pokazuje kako su, kamen po kamen, dijelovi tvrđave obilježavani i vađeni da bi bili prenijeti na Šimijan. Veliki dio tvrđave jeste ponovo podignut na Šimijanu, ali ljudi nisu otišli. Možda zato što je Rumunija zaključila da bi čitav poduhvat bio preskup, možda zato što je premijer Turske Sulejman Demirel stanovnicima rekao, prilikom posjete Rumuniji 1967, da su im vrata Turske otvorena, a možda i zato što im je bilo nezamislivo da voljeno ostrvo zamjene nekim drugim.
Ljudima sa Ade Kale je bilo ponuđeno da se isele u Rumuniju, Tursku ili Jugoslaviju. Od oko 600 duša, 70 porodica je otišlo u Tursku, nekoliko je izabralo Jugoslaviju.
Od stanovnika ostrva koji su izabrali Rumuniju, najviše ih je otišlo u Konstancu, Turnu Severin, Oršavu. U džamiju u Konstanci prenijet je tepih iz džamije na Adi Kale, poklon sultana Abdula Hamida II, dug petnaest i širok devet metara. Porodice su se cijepale, jedni su odlazili na jednu, drugi na drugu stranu. Gdje god da su otišli, odnijeli su priče o nestalom raju i tugu za izgubljenom postojbinom.
Izvor: nationalgeographic.rs
