Amerikanci su 1962. godine lansirali nuklearnu bombu u svemir! Šta se dalje dešavalo?

Rezultati testa iz 1962. služe kao upozorenje šta bi se moglo dogoditi ako Zemljino magnetno polje ponovo bude pogođeno visokim dozama zračenja.

“Otac je pokušavao da shvati u kom pravcu treba da gleda”, prisjeća se Spriggs. “Mislio je da će doći do malog treperenja, pa je želio da bude siguran da će ga svi vidjeti.”

Na Havajima su priređivane zabave u čast lansiranja bombe, dok je odbrojavanje emitovano preko radija. Fotografi su usmjerili svoje aparate ka horizontu i raspravljali o najboljim podešavanjima kamere za snimanje termonuklearne eksplozije u svemiru.

Ispostavilo se da eksplozija bombe od 1,4 megatona i 500 puta snažnije od one koja je pala na Hirošimu — nije bila suptilna.

“Kada je nuklearno oružje eksplodiralo, čitavo nebo je bilo osvijetljeno. Odjednom je izgledalo kao da je podne”, kaže Spriggs. Starfish Prime je eksplodirala na visini od oko 400 kilometara, otprilike na visini oko koje danas orbitira Međunarodna svemirska stanica. Čak 15 minuta nakon početne eksplozije, naelektrisane čestice eksplozije sudarale su se sa molekulima u Zemljinoj atmosferi, stvarajući vještačku auroru koja se mogla vidjeti čak i na Novom Zelandu.

“Djelovalo je kao da je nebo dobilo novo Sunce koje je kratko gorilo, ali dovoljno dugo da zapali nebo”, navodi se u izvještaju Hilo Tribune-Herald. Prateći elektromagnetni puls je izbrisao radio stanice, upalio sirene za hitne slučajeve i izazvao pregorijevanje ulične rasvjete na Havajima.

Sljedeće godine, SAD, Ujedinjeno Kraljevstvo i SSSR su potpisali Ugovor o ograničenoj zabrani nuklearnog testiranja, a u svemiru nije bilo hidrogenskih bombi skoro 60 godina. Rezultati Starfish Prime testa služili su kao upozorenje: šta bi moglo da se dogodi ako u Zemljinom magnetnom polju ponovo eksplodira visoka doza radijacije, bilo iz druge nuklearne bombe ili iz prirodnih izvora kao što je Sunce.

Svemirska trka

Godinu dana ranije, 1961. međunarodni pregovori o zabrani nuklearnog testiranja nisu išli dobro. Nakon tri godine bez testiranja, Sovjetski Savez i Sjedinjene Države su prekinule dobrovoljni moratorijum, a Sovjeti su izveli trideset jednu eksperimentalnu eksploziju, uključujući Car Bombu, najveću nuklearnu bombu ikada detoniranu. Bomba je eksplodirala u oktobru 1961. godine, na oko 4.000 metara iznad ostrva u Arktičkom krugu.

Svemirska trka je tada bila u povoju, a američka vojska se nije mnogo dvoumila oko slanja gotovo bilo čega u svemir. Ministarstvo odbrane je bilo usred jednog drgog projekta – postavljanja 500 miliona bakarnih igala u orbitu kako bi pokušali da reflektuju radio talase i pomognu komunikaciju na daljinu. Postojao je čak i plan, koji je na kraju propao, da se pokrene nuklearna eksplozija na Mjesecu.

Naučnici i vojni zvaničnici su željeli da znaju šta bi se desilo ako bi nuklearna eksplozija bila pokrenuta u svemiru, posebno kakva bi bila njena interakcija sa Zemljinom magnetosferom. Samo dvije godine ranije, prvi američki satelit, Explorer 1, slučajno je otkrio da je Zemlja okružena krofnama intenzivnog zračenja koje drže na mestu njeno magnetno polje. Kasnije su te krofne nazvane Van Allenovi pojasevi po Jamesu Van Allenu, naučniku sa Univerziteta u Iowi koji ih je otkrio.

“Kada je otkrio radijacijske pojaseve Van Allen je rekao da je svemir radioaktivan”, kaže David Sibeck, naučnik NASA-ine misije svemirskih sondi Van Allen. “Van Allenovo otkriće je bilo zabrinjavajuće jer je pisalo da će svaka buduća svemirska letjelica ili astronaut koje pošaljemo biti izloženi ovom zračenju. To je tada bio šok.”

Prije testa, naučnici su mislili da će uticaj Starfish Prime na Zemljine radijacijske pojaseve biti minimalan. Tokom konferencije za štampu u maju 1962. godine, predsjednik John F. Kennedy je rekao novinarima sa blagim osmijehom: “Znam da je došlo do poremećaja oko Van Allenovog pojasa, ali Van Allen kaže da to neće uticati na njih”.

Ali Van Allen je pogriješio.

Nuklearni polet

Nakon četiri dana kašnjenja, čekajući savršeno vrijeme, Starfish Prime je lansiran na vrhu rakete Thor sa atola Johnston, ostrva oko 750 nautičkih milja jugozapadno od Havaja. Vojska je takođe poslala 27 manjih projektila natovarenih naučnim instrumentima kako bi izmjerila njene efekte. Avioni i čamci su se postavili na pozicije da snimaju test. Upaljene su rakete u nadi da će odvratiti lokalne ptice od zasljepljujućeg bljeska.

Naučnici su već znali da se nuklearna eksplozija u svemiru ponaša prilično različito od one na Zemlji, kaže Spriggs. Nema oblaka pečurke ili dvostrukog sijevanja. Ljudi na Zemlji ne osjećaju udarni talas niti čuju ikakav zvuk. Postoji samo svjetla kugla plazme, koja izgleda kao da mijenja boju dok se naelektrisane čestice eksplozije guraju u atmosferi. Ovaj efekat generiše šarene vještačke aurore, i zato se ove nuklearne bombe na velikim visinama ponekad nazivaju “duginim bombama”.

Pošto je Zemljino magnetno polje uhvatilo jonizujuće zračenje iz Starfish Prime testa, stvorilo je novi pojas vještačkog zračenja koji je bio jači i dugotrajniji nego što su naučnici predvidjeli. Ovaj neočekivani “pojas morskih zvijezda”, koji je trajao najmanje 10 godina, uništio je Telstar 1, prvi satelit koji je emitovao televizijski signal uživo, i Ariel-1, prvi britanski satelit.

“Svi su bili iznenađeni koliko je sve prošlo loše, koliko je dugo trajalo i koliko je bilo štetno za satelite koji su letjeli kroz to područje”, kaže Sibeck.

Radioaktivne padavine

Ipak, test je otkrio neke važne informacije o zračenju oko Zemlje. Bomba je oslobodila poseban tragač izotopa nazvan kadmijum-190. Njegova prvobitna namjena je bila da prati radioaktivne padavine testa, ali je takođe postao vrijedan resurs za razumijevanje vremenskih obrazaca u gornjim slojevima atmosfere.

Test je takođe pomogao Sjedinjenim Državama da shvate kako da otkriju nuklearne detonacije u svemiru i izgrade sistem za praćenje testova drugih zemalja. Takav napredak pomogao je da ugovor o zabrani nuklearnog oružja u svemiru bude realističniji.

Ali postoje i drugi moćni izvori radijacije u svemiru. Postoji vrlo mala šansa, kaže Sibeck, da bi solarna baklja u pravom trenutku mogla da pogodi planetu sa sličnom količinom zračenja.

“Neke [geomagnetske] oluje su bile izuztno velike, a znamo da se to dogodilo jer su ljudi vidjeli aurore na srednjim geografskim širinama ili čak niže”.

Najveća geomagnetna oluja ikada zabilježena, nazvana Carringtonov događaj, pogodila je Zemlju 1859. godine. Izazvala je aurore iznad Australije i izazvala električne šokove kod telegrafskih operatera u Americi. Ako bi nas danas zadesilo slično nevrijeme, posljedice bi bile mnogo ozbiljnije od oborenih telegrafskih linija.

“Mnogo više stvari zavisi od kompjuterskih čipova i snage u odnosu na 1962. Stvari u vašoj kući, u vašem automobilu, komunikacije. Bilo bi mnogo gore”, kaže Sibeck.

U malo vjerovatnom slučaju da još jedna nuklearna bomba eksplodira u svemiru, Geoff Reeves, naučni saradnik u Nacionalnoj laboratoriji Los Alamos u Novom Meksiku, radi na brzom načinu rješavanja radijacionih pojaseva napravljenih od nuklearnih eksplozija. U njegovom dizajnu, predajnik postavljen na satelit pogađa zarobljeno zračenje specijalizovanim AM radio talasima, koji guraju naelektrisane čestice niže u atmosferu, gdje bi bile bezopasno apsorbovane.

Izvor: nationalgeographic.rs/pozitivno.ba