Bio bi to posao vijeka: SFRJ je mogla da izveze 5.000 aviona u SAD!
U Junu 1991. godine rukovodioci bivših SFRJ republika imali su izbor. Mogli su ili da prekinu svađu i pozabave se ekonomijom čiji procvat je nagovještavala i mogućnost izvoza tehnologije za američko vazduhoplovstvo ili da nastave sa, kako se tadašnji ambasador SAD u Beogradu izrazio, “takmičenjem u nacionalizmu od vrha do dna”. Znamo za koju opciju su se odlučili.
Jedna od najvećih svjetskih kompanija za proizvodnju aviona General Dynamics iz Teksasa potpisala je ugovor o razumijevanju sa našom firmom SDPR o zajedničkom reprojektovanju i proizvodnji oko 5.000 aviona G-4 koji je bio djelo jugoslovenskih stručnjaka.
Ta letjelica bila je favorit na konkursu za izbor novog školskog aviona za obuku borbenih pilota koji je 1990. godine raspisalo američko ratno vazduhoplovstvo. Američki državni sekretar je kao početni kapital “donio” u Beograd ček na 6,5 milijardi dolara, ali nama je preči bio rat …
Tadašnji šef marketinga i strateškog planiranja u SDPR-u i kreator projekta plasmana aviona u Ameriku dr. Nenad Gojković je ispričao sve o “Poslu vijeka” koji, nažalost, nije realizovan.
Dr. Gojković kaže da se dosta toga poklopilo početkom 90-ih godina prošlog vijeka.
“Raspisan je konkurs za izbor novog školskog aviona u američkom ratnom vazduhoplovstvu, a Jugoslavija je imala idealan avion.”
Za 13 mjeseci napravljen je izvanredan uspjeh u nastupu na američkom tržištu ali je sve propalo zbog nerazumnih poteza političara.
“Sve u vezi sa tim poslom nam je išlo na ruku. 1989. godine je naš G-4 nominovan za učešće na konkursu u Pentagonu, a zahvaljujući agilnosti naših atašea već 1990. je na aerodrom u Batajnici sletio tim američkih pilota na čelu sa pukovnikom Davidom de Marchijem, načelnikom odsjeka za nabavku školskih aviona koji je trebalo da isproba G4. Inicijalni testovi su trajali četiri dana, da bi zatim i general Oaks lično došao da se uvjeri u izvanredne karakteristike ovog aviona. Sa njim je bila i žena kapetan Linnen Martin, koja je svoje oduševljenje letačkim performansama naše letjelice izrazila riječima “jugoslovenski konstruktori su ludi kada su uspjeli da naprave ovakvo nešto”, priča Gojković.
Sljedeća velika reklama u svijetu vazduhoplovstva za G4 bio je aeromiting u Engleskoj na kojem je naš avion imao peh sa stajnim trapom, koji je uspješno nadoknađen sposobnošću našeg pilota. Tom prilikom avion je oštećen ali, paradoksalno, to je bila najveća reklama jer je već sutra ista letjelica ponovo uzletjela i bez problema odradila cijeli akro program. To “dizanje iz pepela” za samo jednu noć, oduševilo je prisutne.
“Saradnja sa General Dynamics-om je priča za sebe. Sve je išlo kao po loju”, nastavlja svoju priču dr. Gojković.
“Čelnici te firme bili su iznenađeni nivoom tehnološke razvijenosti naših fabrika do te mjere da je direktor teksaške firme koja je u tom trenutku zapošljavala 130.000 ljudi i proizvodila čuveni bombarder B2 naložio svojim inžinjerima da se ispitivanja za njihove vazduhoplovne programe presele u Jugoslaviju, jer je VTI u Žarkovu u kadrovskom i tehnološkom smislu bio jednak, a u nekim segmentima i bolji od instituta u Torontu (tada najboljeg na američkom kontinentu).
Vojnotehnički institut i General Dynamics su ujedinili snage i uradili reprojekat G4 i taj zajednički avion je trebao da poleti do 1994. Oni su imali kapacitete, sve je bilo spremno. Dogovoreno je da se ubaci jači motor i elektrika iz američkog F-16. Ugovor je ovjeren potpisom koji je sa američke strane stavio potpresednik General Dynamicsa Herbert Rogers.”
Međutim u aprilu 1991 dr. Gojković je prilikom ponovnog susreta sa američkim vojnim atašeom, pukovnikom Geneom Vincentom izrazio sumnju u mogućnost realizovanja saradnje jer je u Jugoslaviji sve mirisalo na rat.
“Pukovnik je, međutim bio optimista. Rekao mi je da će Wall Street riješiti cijelu zbrku u našoj zemlji i najavio mi dolazak sekretara Jamesa Bakera za jun, ali rat je sve upropastio”, završava priču dr. Gojković.
Baker je zaista došao i donio ponudu od 6,5 milijardi dolara za start saradnje. Ispraćen je iz Beograda sa porukom da se “Amerikanci ne mješaju”. Članovi presjedništva SFRJ očigladno nisu marili za Wall Street.
