BITKA ZA BERLIN: Veliki njemačko-sovjetski okršaj na samom kraju rata

Bitka za Berlin je bila posljednja velika vojna operacija Drugog svjetskog rata u Evropi.

To je, uz Staljingradsku bitku, bio jedan od najvećih okršaja u istoriji čovječanstva.

Bitka za Berlin počela je 16. aprila 1945. godine na dalekim prilazima gradu, a 25. aprila su sovjetske trupe ušle u glavni grad Trećeg Reicha. U bitci za Berlin je s obje strane sudjelovalo oko 3,5 miliona vojnika, preko 50.000 artiljerijskih oruđa i 10.000 tenkova.

Zašto saveznici nisu krenuli na Berlin?

Berlin su oslobađale sovjetske trupe, a savezničke snage su se zaustavile na stotinjak kilometara od njemačke prijestolnice, iako je američki predsjednik Franklin Roosevelt još 1943. godine izjavio da “Sjedinjene Države moraju dobiti Berlin”. I britanski premijer Winston Churchill je smatrao da glavni grad Trećeg Reicha ne treba dospjeti u ruke Sovjetskom Savezu. Međutim, u proljeće 1945. godine saveznici nisu uložili nikakav napor da osvoje grad. Britanski istoričar John Fuller okarakterizovao je to kao “jednu od najčudnijih odluka u vojnoj istoriji”.

Pa ipak, postojali su razlozi za takvu odluku. Istoričar Andrej Sojustov navodi bar dva takva razloga. Prvi je taj što je Berlin po preliminarnom dogovoru, između ostalog i po odlukama donesenim na konferenciji u Jalti, bio u zoni operativnih djelovanja sovjetske vojske. Linija razdvajanja između SSSR-a i saveznika povučena je duž Elbe. “Težnja da se dođe do Berlina samo radi prestiža mogla je u najmanju ruku rezultovati odustajanjem Sovjetskog Saveza od sudjelovanja u završnim borbama protiv Japana”, kaže ruski istoričar. Drugi razlog je u tome što saveznici nisu željeli vršiti ofanzivu na tako veliki grad jer bi mogli imati ogromne gubitke na samom kraju rata. Sojustov ističe da su saveznici od iskrcavanja u Normandiji do aprila 1945. godine “u cjelini gledano uspjeli izbjeći ofenzive na velike gradove”.

Gubici sovjetskih trupa prilikom zauzimanja Berlina zaista su bili veliki. Stradalo je 80.000 ljudi, od toga je ubijeno najmanje 20.000. Slične gubitke je imala i njemačka strana.

Noćni napad pod svjetlošću reflektora

Berlin su zauzimale trupe s tri fronta. Najteži zadatak su imali vojnici Prvog bjeloruskog fronta pod komandom Georgija Žukova. Oni su morali jurišati na dobro utvrđene položaje Nijemaca na Zelovskim visovima blizu grada. Juriš je počeo noću 16. aprila izuzetno moćnom artiljerijskom vatrom, a zatim su, ne čekajući zoru, u bitku krenuli tenkovi uz podršku pješadije. Juriš je bio osvijetljen snažnim reflektorima koji su postavljeni odmah iza prvih borbenih redova. I pored takve je taktike trebalo nekoliko dana da se visovi zauzmu.

U početku je oko Berlina bilo koncentrisano oko milion njemačkih vojnika, dok je sovjetskih vojnika bilo oko 2,5 miliona. Međutim, na samom početku Berlinske operacije sovjetske trupe su uspjele odsjeći veliki dio njemačkih jedinica od grada, tako da se u samom Berlinu sovjetskoj vojsci suprotstavilo nekoliko stotina hiljada vojnika, uključujući Volkssturm (njemačku narodnu miliciju) i Hitlerjugend. U gradu je takođe bilo mnogo SS jedinica iz raznih evropskih zemalja.

Tenkovi na prvom mjestu

Hitlerove trupe su se očajnički branile. Na teritoriji Berlina su bile dvije linije odbrane. Bilo je na stotine bunkera, a mnoge kuće s debelim zidovima su korištene kao utvrđenja. Naročitu opasnost za jurišne sovjetske odrede predstavljali su “faust-patroni”, tj. ručni bacači granata, jer je sovjetska vojska koristila dosta oklopne tehnike u ovom napadu. Mnogi tenkovi su u tim uličnim borbama dignuti u vazduh.

Kasnije, kada je rat završen, rukovodioci operacije su često bili kritikovani zbog toga što su se oslanjali prvenstveno na oklopnu tehniku. Sojustov, međutim, ističe da je u tim uslovima primjena tenkova bila opravdana. “Zahvaljujući masovnom korištenju oklopne tehnike stvoren je blok za pružanje podrške jurišnim grupama koji je bio vrlo mobilan i pomagao je jedinicama da prodiru u centar grada kroz barikade”, ističe ruski istoričar.

U napadu na Berlin korišteno je iskustvo Staljingradska bitke. Sovjetska vojska je formirala specijalne jurišne grupe u kojima su važnu ulogu igrali tenkovi. Te grupe su djelovale u pravilu na sljedeći način: pješaštvo je napredovalo s obje strane ulice kontrolišući prozore na suprotnoj strani i otkrivajući položaje koji su opasni po tehniku, tj. maskirana oruđa, barikade i ukopane tenkove. Čim bi ispred sebe primijetili takvu prepreku, pripadnici pješadije su čekali da dođe njihov tenk, samohodno artiljerijsko oruđe ili samohodna haubica (takve haubice su vojnici zvali “Staljinov malj”). Nakon toga su iz oklopne tehnike, obično izravnim navođenjem, uništavani njemački utvrđeni položaji. Međutim, tokom juriša je bilo situacija u kojima pješadija nije stizala tehniku, i tada tenkovi nisu bili pokriveni i postajali su lak plijen za njemačke granate i artiljeriju.

Zauzimanje Reichstaga

Kulminacija juriša na Berlin bila je bitka za Reichstag, tj. za zdanje njemačkog parlamenta. Tada je Reichstag bio najviša zgrada u centru grada, tako da je njegovo osvajanje imalo simboličan značaj. Pokušaj da se Reichstag zauzme u naletu 27. aprila bio je neuspješan. Borbe za ovu zgradu trajale su četiri dana. Prelomni trenutak se dogodio 29. aprila kada su sovjetski odredi uspjeli zauzeti dobro utvrđeni objekt MUP-a, koji je zauzimao čitavu četvrt. Reichstag je prešao u ruke sovjetskih vojnika 30. aprila naveče.

U ranu zoru 1. maja nad njim je podignuta crvena zastava 150. jurišne divizije, koja je kasnije nazvana Zastavom Pobjede.

Adolf Hitler je 30. aprila u svom bunkeru izvršio samoubistvo. On se do posljednjeg trenutka nadao da će jedinice iz drugih dijelova Njemačke stići u pomoć glavnom gradu, ali se to nije dogodilo. Berlinski garnizon je kapitulirao 2. maja.

Je li bilo potrebno jurišati na Berlin?

Pojedini istoričari skreću pažnju na gubitke prilikom operacije zauzimanja Berlina krajem krvavog rata i dovode u sumnju i samu potrebu da sovjetske trupe zauzmu grad. Po mišljenju istoričara i pisca Jurija Žukova, sve je moglo proći i bez juriša na glavni grad Trećeg Reicha poslije spajanja sovjetskih i američkih trupa na Elbi i praktički opkoljavanja berlinske grupe njemačkih jedinica. “Georgij Žukov je mogao iz sata u sat stezati obruč. A on je tokom cijeloe sedmice neumoljivo žrtvovao hiljade vojničkih života. Postigao je to da Berlinski garnizon kapitulira 2. maja. Ali da ta kapitulacija nije bila 2. maja, nego, recimo, 6. ili 7. maja, mogli su se spasiti deseci hiljada naših vojnika”, smatra Jurij Žukov.

Međutim, postoji dosta argumenata koji ne govore u prilog takvom mišljenju. Istraživači ukazuju na to da bi sovjetske trupe prilikom opsade grada izgubile stratešku inicijativu, a Nijemci bi je dobili. Njihovi pokušaji da probiju blokadu iznutra i izvana mogli su biti isto toliko bolni po sovjetsku vojsku koliko je bio bolan i juriš, kaže Andrej Sojustov. Pored toga, neizvjesno je koliko bi sve to trajalo.

Sojustov takođe ističe da je odugovlačenje s Berlinskom operacijom moglo izazvati i političke probleme sa saveznicima. Nije tajna da su krajem rata predstavnici Trećeg Reicha pokušavali pregovarati sa SAD-om i Britanijom o separatnom miru. “U tim uslovima niko nije mogao predvidjeti kako bi se razvijala situacija ako bi opsada Berlina potrajala”, uvjeren je istoričar.

Izvor: hr.rbth.com