OMLADINSKA RADNA AKCIJA: Jedna od najboljih jugoslovenskih tekovina
Drugi svjetski rat donio je Jugoslaviji ogromne ljudske žrtve, ali i razaranja, uništenje, potpuni kolaps privrede i svih drugih sfera života. Nakon oslobođenja, bilo je nužno pristupiti obnovi i izgradnji zemlje – industrije, gradske i seoske infrastrukture, naučnih, sportskih, kulturnih objekata. Zemlju je trebalo pokrenuti iz zaostalosti, a materijalnih i novčanih sredstava nije bilo dovoljno.
Omladina Jugoslavije je, kao i uvijek u najtežim momentima, bila glavni sudionik te bitke za bolje sutra. Mladalački zanos, humanizam, ideali, nesebičnost, samopožrtvovanje, bratstvo i jedinstvo bili su pokretačka snaga. Zemlja se gradila na “ho-ruk”! Tako se rodio duh omladinskih radnih akcija!
Omladinske radne akcije se proširuju na izgradnju ratom uništene zemlje, od Vardara pa do Triglava. Cijela zajednica je tada shvatila težinu situacije u kojoj se nalazila Jugoslavija. Znalo su da se samo radom iz zaostalosti može izaći na put razvoja.
Da bi izgradnja zemlje tekla bez velikih poteškoća bilo je potrebno osigurati solidnu bazu sirovina, a jedna od najvažnijih u tom trenutku je bio kameni ugalj, prijeko potreban cjelokupnoj industriji. Bilo je poznato da velike naslage visokokaloričnog uglja leže u okolini Banovića i da je tu postojala mogućnost pogodne eksploatacije. To je podstaklo najviše rukovodstvo jugoslovenske privrede, da što prije, po mogućnosti već početkom 1946. godine, pristupi izgradnji pruge u pravcu Brčkog (luka na rijeci Savi), kojom bi eksploatacija tekla besprijekorno. Planirano je da cjelokupni posao bude završen za 7 mjeseci, a organizacija i pripreme su počele odmah – 01. aprila 1946.
Taj dan je poslije preuzet i slavljen je kao Dan ORA (Omladinskih radnih akcija) u cijeloj Jugoslaviji.
Sama izgradnja pruge Brčko – Banovići u dužini od 92 kilometra počela je 01. maja 1946. godine, a i pored brojnih teškoća, završena je u rekordnom roku, odnosno i prije njega, do 07. novembra 1946. godine. U izgradnji pruge tokom ove prve velike radne akcije u posljeratnoj Jugoslaviji učešće je uzelo 62.268 omladinki i omladinaca iz svih krajeva naše domovine i oko 2.000 iz inostranstva. U toku izgradnje iskopano je oko 1.361.680 m3 zemlje i 134.460 m3 kamena, izgrađena su 2 tunela u dužini od 667 m i 22 mosta ukupne dužine 455 m.
Sljedeći veliki projekat planiran je već za narednu godinu, a to je bila pruga Šamac – Sarajevo! Ovo je bio mnogo ozbiljniji i veći poduhvat, zahtijevao je bolju organizaciju i veći broj učesnika. Željeznička pruga ukupne dužine 242 kilometara izgrađena je od aprila do sredine oktobra 1947. godine. Izgradnja, u okviru koje je postavljeno ukupno 320 kilometara kolosijeka, prokopano tunela u dužini od 2,2 kilometra, te izgrađeno 17 mostova, i danas se vodi kao svojevrstan svjetski rekord u brzini građenja. Najveći dio tereta izgradnje ove pruge na svojim plećima iznijelo je više od 217.000 omladinaca iz cijele Jugoslavije i gotovo 6.000 omladinaca sa raznih strana svijeta.
“Mi gradimo prugu – pruga gradi nas!” – samo je jedan u nizu slogana, kojim je, ne samo verbalno, dokazivana odanost domovini. Jugoslavija je, zahvaljujući takvoj spremnosti, elanu i izvanrednoj količini pozitivne energije od jedne nerazvijene i zaostale, stasala u red srednje razvijenih zemalja.
Mladi u periodu obnove naše zemlje rade i na izgradnji velikih hidrocentrala:
– Hidrocentrala Jablanica (1947 – 1954.),
– Hidrocentrala Mavrovo, učestvuje 37.000 brigadira (1948- 1952),
– Hidrocentrala Zvornik (1950 – 1955),
– Sistem hidrocentrala na Vlasini (1950 – 1955),
– Hidrocentrala Vinodol (1950 – 1954, a centrala je proradila 1955. godine)
Radilo se i na izgradnji fabrika u Zagrebu, Kraljevu, Novom Pazaru, Železniku, hemijskih kombinata, željezara u Zenici i Nikšiću.
“Ovdje, na radnim akcijama, se kuju novi ljudi. Ovdje se kuju i prekaljuju i izlaze iz rada novi ljudi sa novim pojmovima o radu. Stvara se jedan radni kolektiv koji se ponosi svojim radom, onim što on stvara svojim sopstvenim rukama …” Tito
Život na radnim akcijama
Ustajalo se rano i prvi dio dana su brigadiri radili raznovrsne fizičke poslove na terenu – trasi. Ali, to je bio samo dio aktivnosti. Po povratku u naselje bio je organizovan cjelodnevni i večernji društveni program, organizovane su sportske, kulturne i idejno-političke aktivnosti. Pohađani su kino, foto i radio kursevi, škola za vozače, kursevi kozmetike, ikebane, saobraćajne kulture, elektrovarilački i daktilografski kurs i mnogi drugi. Ove aktivnosti su bile organizovane u okviru “tehničkog obrazovanja” omladinaca koje su provodile institucije republike, u kojoj je održavana radna akcija. Jedna od glavnih aktivnosti u brigadirskim naseljima bilo je i ideološko-političko i marksističko obrazovanje u kojem su brigadiri upoznavani sa osnovama marksističke ideologije.
Učesnici ORA zvali su se akcijaši ili brigadiri. Brigadirka je, međutim, naziv za bluze koje su se nosile na akcijama. Na brigadirke su se prišivali amblemi. Kasnih 70-ih i ranih 80-ih akcijaška uniforma sastojala se od patika, majice, brigadirke i pantalona. Brigadirke su i poslije završenih akcija bile u modi. Na desnom rukavu nalazio se amblem brigade. Postojali su i bedževi sa logom brigade u kojoj su učestvovali akcijaši kao i bedž sa likom maršala Tita.
Bilo je to vrijeme rada, poštenja, prijateljstva i zbližavanja mladih iz cijele Jugoslavije. Pjevalo se i veselilo na trasi, uz brigadirske večeri i logorske vatre. Bilo je to i doba ljubavi – za neke, prve, za neke velike i vječne.
Učesnici radnih akcija su bili veoma mladi ljudi, preovladavala je seoska omladina, mladića je bilo mnogo više nego djevojaka, a republička i nacionalna pripadnost je dobrim delom odražavala strukturu stanovništva. Na saveznim gradilištima 1947. bilo je 36% akcijaša iz Srbije, a iz Hrvatske 23%, BiH 19%, Slovenije 7%, Makedonije 6%, Crne Gore 3,8%.
