PUTOVANJA BEZ GRANICA: Dobri stari … SFRJ pasoš
Za razliku od većine tadašnjih socijalističkih (pa i onih “zapadnih”) zemalja, prosječan Jugosloven je mogao bez puno komplikacija da dođe do pasoša, a onda i da slobodno putuje po priličnom broju svjetskih država.
Jugoslovenski pasoš je izdavan građanima Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije u svrhu međunarodnih putovanja. Bio je veoma cijenjen posebno kod naših imigranata koji su dobijali poslove kod evropskih firmi koje su trgovale sa zemljama istočnog bloka. Često je opisivan i kao jedan od najpraktičnijih pasoša svog vremena jer je bio jedan od rijetkih s kojim se tokom hladnog rata slobodno moglo putovati i po Zapadu i po Istoku.
Odmah poslije Drugog svjetskog rata i nije baš bilo lako doći do pasoša. Ali, negdje šezdesetih godina se sve počelo mijenjati nabolje. Od tada, Jugoslavija je sa velikim brojem zemalja počela potpisivati međudržavne ugovore o međusobnom ukidanju viza. Vize su neizostavno bile potrebne jedino za najbliži “komšiluk” Grčku i Albaniju; za Grčku zbog dugogodišnjeg spora oko “makedonskog pitanja”, a za potpuno zatvorenu Albaniju zbog političkih problema sa režimom Envera Hodže. Naravno, vizu su nam tražile i tadašnje blokovske sile SSSR i SAD.
Vlasnik jugoslovenskog pasoša imao je privilegiju da može birati stranu na koju će krenuti. Kada su odnosi sa socijalističkim zemljama otoplili, Jugosloveni su i po tom dijelu svijeta mogli da se kreću bez problema, što je tada za stanovnike zapadnih zemalja bilo nezamislivo. Dobri odnosi sa nesvrstanim zemljama učinili su da je i u najudaljenim krajevima pokazivanje crvenog jugoslovenskog pasoša otvaralo mnoga vrata, za druge čvrsto zatvorena. Ostaci tog poštovanja i danas se mogu naći u nekim zemljama kada se pomene Jugoslavija. Vlasnik yu pasoša nije imao problema ni sa domaćim ni sa stranim vlastima oko svojih putovanja.
Za većinu naših ljudi, takvo stanje izgledalo je kao nepromjenjivo i prirodno. S druge strane, putujući po zemljama istočne Evrope, nismo se mogli oteti utisku kako tim ljudima pasoš ništa ne znači ili ga čak i nemaju jer ih matična država ne pušta da iz nje slobodno izađu. Poljski, rumunski, bugarski i dr. državljani istočnog bloka morali su vaditi posebne pasoše za putovanje kroz istočni, a posebne za zapadni blok. Sve je to bilo jako komplikovano a mogli su ih koristiti samo jednom godišnje ili čak samo jednom na svakih nekoliko godina.
Kakva je privilegija slobodan odlazak preko granice, makar i u kupovinu do Trsta, na najteži način je osjetio onaj ko je takvu privilegiju imao pa izgubio. Kraj zlatnog doba crvenog pasoša dogodio se otpočinjanjem ratova devedesetih godina, kada su nam gotovo preko noći spustili rampe na većini granica.
Crveni pasoš SFRJ je važio 5 godina i imao je mogućnost da se produži na još 5. Otprilike, bilo je dovoljno samo da vam udare još jedan pečat pošto bi prethodno platili taksu.
